Dostępność strony www powinna dotyczyć każdego użytkownika, również tego z niepełnosprawnością. By tak się stało należy unikać błędów w konstrukcji serwisów i w odpowiedni sposób publikować w nich informacje. O tym jak tworzyć i redagować informacje oraz zarządzać nimi na stronie internetowej wskazuje międzynarodowy standard dostępności WCAG.
Geneza powstania standardu WCAG
W 1994 roku powstało konsorcjum tzw. Konsorcjum W3C (The World Wide Web Consortium), do którego weszło ponad 360 firm, ośrodków naukowych i instytucji z całego świata, m.in.: IBM, Microsoft, Cisco, Adobe, Apple, Google, Facebook. Organizacja ta zajmuje się ustanawianiem standardów pisania i przesyłu stron www. Obecnie zrzesza ponad 400 organizacji, firm, agencji rządowych i uczelni z całego świata.
Najlepsi specjaliści z różnych dziedzin delegowani do Konsorcjum W3C działają w różnych grupach tematycznych zajmując się zróżnicowanymi zagadnieniami dotyczącymi stron www, m.in.: HTML, XML, http, CSS itp. Jedna z tych grup zajmuje się WAI (Web Accessibility Initiative), czyli określeniem standardu tworzenia stron www dostępnych dla jak największej liczby użytkowników oraz narzędziami służącymi do tworzenia serwisów internetowych, przeglądarkami stron, działaniami edukacyjnymi i badawczymi. Grupa ta opracowała szereg standardów odnoszących się do dostępności. Najważniejsze z nich, to:
- Standard WCAG (Web Content Accessibility Guidelines)
Dotyczy dostępności treści stron internetowych. Jest to zbiór zasad (dobrych praktyk, wytycznych), jakimi powinien kierować się twórca strony www (programista, webmaster, grafik, copywritter), aby przygotować stronę maksymalnie dostępną zarówno w aspekcie technicznym, jak i redakcyjnym i właściwie nią zarządzać (administrator).
- Standard ATAG (Authoring Tool Accessibility Guidelines)
Są to wytyczne skierowane do twórców oprogramowania do tworzenia stron www.
- Standard UAAG (User Agent Accessibility Guidelines)
Standard przeglądarek internetowych.
Co to jest dostępność serwisu internetowego?
O dostępności strony internetowej można mówić wtedy, gdy wszyscy użytkownicy maja pełny dostęp do jej treści, mogą łatwo je zrozumieć oraz skorzystać z wygodnej nawigacji lub interakcji oferowanej przez serwis.
Kto powinien wdrożyć standard WCAG?
W Europejskiej Agendzie Cyfrowej znajduje się zapis wskazujący na rekomendacje W3C, jako obowiązujące w administracji państwowej. Na tej podstawie od maja 2012 roku w Polsce wszystkie urzędy administracji publicznej, podmioty realizujące zadania publiczne, jak i inne jednostki dysponujące finansami publicznymi są zobowiązane do przestrzegania norm związanych z dostępnością. Tym samym ich serwisy internetowe muszą być dostępne dla osób niepełnosprawnych według zasad wskazanych w specyfikacji WCAG 2.0 a od roku 2020, według standardu WCAG 2.1. Specyfikacja WCAG w wersji polskiej jest dostępna pod adresem: http://www.fdc.org.pl/wcag2.
Kary za brak wprowadzenia zaleceń WCAG dla podmiotów publicznych są dotkliwe i wynoszą od 5 do nawet 10 tys. zł. W Polsce wprowadziła je ustawa z 4 kwietnia 2019 roku o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych – Dz.U. 2019 poz. 848. Ustawa nałożyła obowiązek umieszczenia na stronach internetowych instytucji publicznych deklaracji dostępności. Dotyczy to, m.in.:
- jednostek sektora finansów publicznych,
- państwowych jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej,
- osób prawnych finansowanych w 50% ze środków publicznych,
- organizacji pozarządowych związanych z ochroną zdrowia osób niepełnosprawnych i w wieku emerytalnym,
- NGO korzystających z dotacji unijnych.
Choć wskazania dotyczą podmiotów realizujących zadania publiczne, biznes i sektor prywatny chętnie wcielają je w życie jako dobre praktyki. Zdają sobie bowiem sprawę z tego, że dostępność strony www dla jak najszerszej grupy użytkowników to same korzyści. Dobrze wykonany serwis, to dostępny serwis dla każdego użytkownika, również tego z niepełnosprawnością. Dlatego firma, która ma stronę dostępną dla wszystkich użytkowników może dotrzeć do większej grupy odbiorców, zwiększyć konkurencyjność na rynku oraz znaleźć nowych potencjalnych klientów. Oczywiście, dostosowanie istniejącej strony www do potrzeb osób niepełnosprawnych i urządzeń mobilnych wiąże się z pewnymi kosztami, ale już uruchomienie nowego serwisu nie stanowi problemu i nie wpływa na wzrost kosztów.
WCAG 1.0
W 1999 roku grupa zajmująca się WAI opublikowała wytyczne dla twórców stron i serwisów internetowych WCAG 1.0. Dokument został podzielony na trzy części zwane priorytetami:
- „A” – bezwzględne rekomendacje, które twórca musiał spełnić, aby można było uznać serwis za dostępny w stopniu podstawowym;
- „AA” – zalecane dodatkowe rekomendacje gwarantujące jeszcze większą dostępność serwisu;
- „AAA” – fakultatywne rekomendacje dla programisty, które zapewniały najwyższy poziom dostępności.
WCAG 2.0
Od 2008 roku obowiązuje kolejna, dużo bardziej szczegółowa rekomendacja WCAG 2.0. Podzieliła ona w/w priorytety na 4 grupy:
- Percepcja – informacje oraz komponenty interfejsu użytkownika muszą być przedstawione użytkownikom w dostępny dla nich sposób, np.: tekst alternatywny, dźwięk, wideo, napisy, audiodeskrypcja, język migowy, odpowiednia struktura tekstu (tytuły i nagłówki), logiczna i intuicyjna kolejność informacji.
- Funkcjonalność – komponenty interfejsu użytkownika oraz nawigacja muszą być funkcjonalne (powinny pozwalać na interakcję), np.: powinny być dostępne przy użyciu klawiatury.
- Zrozumiałość – treść oraz obsługa interfejsu użytkownika musi być zrozumiała, np. język strony powinien być określony, nietypowe słowa i skróty wytłumaczone. Dla zobrazowania skomplikowanych treści rekomenduje się stosowanie wykresów i diagramów, schematów, filmów, animacji, map, fotografii, rysunków i filmów. Nawigacja powinna być powtarzalna na poszczególnych podstronach a elementy posiadające tę samą funkcjonalność powinny być w spójny sposób identyfikowane. Wszystkie zmiany kontekstu, takie jak np. wyskakujące okienka (pop-up) i przekierowania powinny być inicjowane są tylko na żądanie użytkownika. Alternatywnie, można zapewnić użytkownikowi mechanizm wyłączenia takich zmian.
- Rzetelność – treść musi być wystarczająco rzetelna, aby mogła być poprawnie interpretowana przez wielu różnych klientów użytkownika, włączając technologie asystujące. Należy zatem zmaksymalizować kompatybilność. Do tego wszystkie komponenty interfejsu użytkownika muszą być jednoznacznie identyfikowane poprzez nadanie im nazw, etykiet, przeznaczenia.
Jak widać, rekomendacje te odnoszą się w większości przypadków do samego użytkownika a nie do zastosowanych technologii.
WCAG 2.1 - wytyczne w zakresie równości szans i niedyskryminacji
Standard WCAG 2.1 rozszerza wymagania zawarte w Wytycznych na poziomie „AA”. Dotyczy trzech grup użytkowników:
- osób słabowidzących,
- osób z problemami poznawczymi,
- użytkowników urządzeń mobilnych.
Rekomendacje zostały opracowane dla wyrównania szans i zapobieżenia dyskryminacji oraz z myślą o dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Uwzględniają ponadto nowe technologie asystujące i nowoczesne sposoby na interakcję użytkownika z urządzeniem i interfejsem.
Najważniejsze zmiany jakie zostały wprowadzone standardem WCAG 2.1, to:
- Wytyczna 3.5 uwzględnia nowe sposoby wprowadzania danych w zakresie interakcji użytkownika z interfejsem, zwłaszcza dotykowym, nie tylko za pomocą klawiatury fizycznej i wirtualnej oraz głosu ale również za pomocą wirtualnej klawiatury Braille’a i pisma ręcznego. Powstała w odpowiedzi na potrzeby osób mających problemy z koordynacją dotyku i wykonywaniem skomplikowanych gestów.
- Obowiązek tworzenia tekstu dla osób słabowidzących, który będzie poprawnie zawijany i powiększany, a grafika będzie posiadać odpowiedni kontrast.
- Dla osób z problemami poznawczymi wprowadzono takie projektowanie formularzy, aby poprawiały wprowadzane dane, o ile to tylko możliwe.
- Uwzględniono urządzenia mobilne, których interfejs powinien być obsługiwany zarówno w układzie poziomym, jak i pionowym. Wprowadzono obowiązek opcjonalnego wyłączania dodatkowych czujników, aby np. osobie ze spastycznościami nie uruchamiała się funkcja wymagająca potrząsania. Dodano klika wskazówek dla osób tworzących interfejsy, aby pamiętali o użytkownikach mających mniejszą sprawność manualną.